STADSWANDELING
DOOR AMSTERDAM ZUID
met Gijs
Vorstman
door en
foto's van Nel Vos
Op, zondag 26 juni 2011, was de start van
een reeks themawandelingen door Amsterdam Zuid georganiseerd
door de
Stichting Leren en stichting Geheugen van Plan Zuid o.l.v. Gijs Vorstman.
Vorstman was beleidsmedewerker Welstand en
Monumenten van het vroegere Stadsdeel ZuiderAmstel en hoofd
van Bouw- en Woningtoezicht in de Rivierenbuurt en is tot op
de dag van vandaag gefascineerd door de architectuur van
Zuid.
Het
thema van deze wandeling was "architectuur, gevelstenen en
openbare kunst in Plan Zuid”.
Om 13.00 uur verzamelde zich een groep van
een twaalftal
geïnteresseerden voor de deur van Diva’s (Waalstraat) dat
echter na een heftige nacht nog gesloten bleek.
|
 |
Wanneer je een denkbeeldige schuine lijn
trekt vanaf het Meerhuizenplein naar Buitenveldert, dan
kom je alle architectuurstijlen uit de 20ste eeuw tegen.
Te beginnen met Plan Zuid van Berlage tot aan de
hedendaagse Zuidas.
Al in 1905 had Berlage een ontwerp gemaakt voor
een nieuwe wijk. Italiaanse invloeden gaven het plan
grote allure maar de gemeente had vanwege de
toenemende woningnood meer behoefte aan véél woningen
dan aan luxe en groen. |
Berlage ontwierp wel het stratenplan van Plan Zuid uit 1915
maar heeft in de Rivierenbuurt geen huizen gebouwd. Het hele
plan omvatte zo'n
13.000 woningen in verschillende categorieën en winkels
Hij ging uit van gesloten bouwblokken met grote
binnentuinen. Vanaf het Victorieplein projecteerde hij lange
radialen die dwars werden doorsneden. Deze zijstraten kregen
door de krommingen menselijke afmetingen: het waren straten
waarvan je steeds maar een deel kon zien. Iedere hoek van
iedere straat kreeg een accent: daar kwamen de winkels en
daar mocht hoger worden gebouwd met soms hoog oplopende
daken en zelfs torens. De hoeken van de grote straten waren
doorgaan symmetrisch en suggereren daarmee steeds weer een
entree naar iets anders
Er zijn zo'n 100 architecten betrokken geweest bij de
realisering van het plan die met elkaar
eenheid in verscheidenheid moesten realiseren. Hoe doe je
dat zonder dat het een rommeltje wordt?
Wanneer je vluchtig kijkt dan lijken de huizen op bv de
Rooseveltlaan identiek, maar niets is minder waar!
|
Gijs Vorstman liet ons op diverse punten zien dat er zg.
overgangselementen zijn die de ontwerpen die
verschillende architecten schijnbaar argeloos aan elkaar
plakken. De oplettende kijker ziet hoe een grote
schoorsteen, een uitgebouwde erker of een iets lager huis de trait d’union vormt: grotere ramen, ingangen op een
andere plek of overstekende dakranden.
In de Rijnstraat laat Gijs zien wat er is gebeurd toen door
de komst de reclameverordening de uitwas aan reclameborden
werd ingeperkt. Meer eenheid in de uitstraling maakt de
panden weer zichtbaar en brengt rust in het straatbeeld.
In de Rivierenbuurt is weinig gesloopt en de
welstandscommissie draagt er zorg voor dat invulprojecten
het karakter van de omgeving niet aantasten. Mooie
voorbeelden zijn het woongebouw Rijnstraat hoek Lekstraat en het
Meerhuizenplein waar architect Liesbeth van de Pol haar
voorgangster Kropholler op indrukwekkende wijze aanvulde.
Hier geeft Gijs met behulp van lego stenen de enorme
variatie in het gebruik van bakstenen aan. Dat spelen met
die bakstenen geeft Plan Zuid een zijn kenmerkende facetten. |
Gijs
Vorstman |
Bakstenen die dichter bij het vuur worden
gebrand zijn donkerder. Om te voorkomen dat er teveel lichte
en donkere stenen naast elkaar komen, metselde men vroeger
met stenen uit verschillende partijen. Daardoor zijn de
gevels zo mooi gemêleerd. Bij herstel werd daar niet meer
op gelet en vertoont een gebouw vaak storende
kleurverschillen.
Donkere stenen zijn harder gebakken en nemen daardoor geen
water op. Deze donkere stenen werden in Plan Zuid gebruikt
voor de plint van een gebouw. Daarboven metselde men dan
weer in lichtere steensoorten .Hoe grondwater optrekt in
poreuze stenen is soms goed te zien als
de plint er al na enkele jaren vervuild uitziet.
|
 |
Voor de ornamenten werden stenen gebakken in afwijkende
vormen. Om kleine ronde erkers te bouwen werden ook gebogen
stenen gebakken. Helaas gebeurt dat niet meer en worden
rondingen gemetseld met rechte stenen, waardoor het een
hoekig geheel wordt. Een mooi voorbeeld hiervan is de
prachtige hoek met balkonnetje op de hoek Waverstraat-
Kromme Mijdrechtstraat, vlak bij de remise.
Gijs laat zien hoe je met normale stenen patronen metselt
door de bijvoorbeeld vertikaal te metselen, de stenen meer of minder
ut te laten steken of met meerdere kleuren te werken.
|
Ook
met dakpannen zijn eindeloze variaties mogelijk. Je kunt ze
zelfs vertikaal aanbrengen. Het is heel jammer dat dit
ambachtelijk metselen niet meer wordt toegepast.
Vóór de komst van de welstandscommissie werden er met
weinig gevoel voor historie panden verminkt door complete
gevelveranderingen. Vooral bij winkels is toen veel
verloren gegaan. Mede met de inzet van de welstandscommissie
kon er
met subsidie weer veel in de oorspronkelijke staat
teruggebracht worden.
En daar heeft Gijs Vorstman ons op deze heel plezierige
wandeling kennis van laten nemen.
Nel Vos - 28 juni 2011
|
