De enige bewegende beelden van de Joodse Markt aan de
Gaaspstraat - april / mei 1942
In het kader van de isolering van de
joden ten opzichte van de overige bevolking, werd het op 14
september 1941 voor joden verboden naar 'niet-joodse' markten te
gaan. Eind 1941 werd het niet-joden verboden nog naar 'joodse'
markten te gaan. Vier plaatsen werd toegewezen: de Gaaspstraat
in de Rivierenbuurt, de Joubertstraat in de Afrikaanderbuurt,
het Waterlooplein in het centrum, en (die wordt in dit
krantenknipsel niet genoemd) het Minveraplein in Amsterdam-Zuid.
De speeltuin aan de
Gaaspstraat
Al sinds 1921 is op het plein van
de Gaaspstraat, in het kader van de naschoolse opvang, een
speeltuin en een clubhuis gevestigd. De Speeltuinvereniging
Amsterdam Zuid. (lees
hierover meer)
Tot op de dag van vandaag (april 2010) is deze locatie bestemd
om kinderen te laten spelen en een ontmoetingsplaats voor
buurtbewoners. Ook fungeert het als actiecentrum dat zich inzet
om ons aan het oorlogverleden van de Rivierenbuurt te laten
herinneren. (lees
hierover meer)
De Rivierenbuurt bood begin jaren veertig aan 17.000 Joden
huisvesting. Dat waren grotendeels gevluchte Joden die aan
het naziregime in het oosten konden ontkomen en hier een veilig
heenkomen dachten te hebben. Als snel na het uitbreken van de
Tweede Wereldoorlog werden anti Joodse maatregelen ingevoerd. (lees
hierover meer)
Een van die maatregelen was het instellen van Joodse Markten.
Markten die uitsluitend door Joden mochten worden bezocht. De
speeltuin aan Gaaspstraat werd hiervoor onder andere gevorderd.
Het bleek voor de koopmannen een favoriete locatie, want de
klandizie in deze buurt was kapitaalkrachtig. Van 3
november 1941 tot 14 augustus 1943 werd de speeltuin een Markt
voor Joden. Na die periode waren de meeste deportaties en feit
en was er nagenoeg niemand meer om de markt te bevolken.
Van de 17.000 Joden die er in die
Rivierenbuurt in 1940 woonden overleefden slechts 4.000 de oorlog.
Bron: Beeldbank
WO2
– Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.
(**) De oorlog ging echter voort en liet niets heel
van wat Joods was, maar Japie bleef optimistisch, terwijl zijn
ouders er steeds zorgelijker gingen uitzien. Ik zie, deze in
mijn ogen van toen, oude mensen, nog samen met hun Japie naar de
Joodse markt gaan, op het terrein van de speeltuin aan de
Gaaspstraat. Ik zie hem nog, inmiddels de kinderjaren ontgroeid,
toch nog met ons voetballen of pinkelen, waarin hij ook
uitblonk. Tot op een dag, nadat reeds vele Joden door hen “op te
roepen” waren weggevoerd, de eerste razzia ook onze straat, de
Eemsstraat, bereikte. (**)
(**)Vanaf 1943 mocht
mijn vader als Joods marktkoopman alleen nog op het speeltuin
terrein aan de Gaaspstraat handel drijven, evenals in Oost op
het President Brandtplantsoen. Vaak ben ik daar heen gelopen,
want eigenlijk mocht ik niet buiten komen omdat het uiteraard TE
gevaarlijk was. Regelmatig werden daar Joden opgepakt door
landverraders, de "N.S.B ers.(**)
Gedicht Markt voor Joden Anneke Verheul
Wie weet ,viel zonlicht op het plein
En kleurde het laatste herfstblad rood-
toen men het Joodse kind verbood
kind te zijn met anderen.
Door rassenhaat en naziwet,
die ied’re norm met laarzen trad
en ‘t leven hier vergiftigd had-
voor altijd buiten spel gezet
En, wat ten hemel schreiend was
de aarde draaide om haar as.
En dan beveelt het gruwelijk brein
een ghetto op het speelterrein
Een Markt voor Joden gaat hier open
Tot gele ster gedegradeerd
en daaglijks meer geisoleerd
mag “ster” alleen bij “sterren” kopen
En wat zo diep beschamend was
de wereld draaide om haar as
Weer spelen kind’ren op het plein
In blauwe en bruine ogen
staan tintelende kleurenbogen
om ‘t uitgelaten samenzijn;
hun buit’lende belevenis
die ‘t voorspel van de toekomst is.
Een opgewonden muzikant
slaat dromen uit zijn blikken trommel
Een vliegenier stijgt op zijn schommel
hoog boven huizen, zee en land.
Trots onder haar gevouwen krant,
in wit gordijn van waardigheid,
neemt klein bruine majesteit
haar blonde koning bij de hand.....
De kinderen, die zijn omgekomen
staan - als een teken - aan de wand
(**) Ook kan ik me de jodenmarkt op de speeltuin van de
Gaaspstraat nog wel herinneren. Wij mochten er niet op en
hebben wel bij het hek staan kijken.(**)
(**) Ook was daar de grote speeltuin maar gedurende de
oorlog werd dat terrein van de speeltuin gebruikt voor de Joodse
markt. Die markt was daar speciaal voor de Joodse bevolking
omdat vele andere winkels ‘verboden voor Joden’ waren. Het was
echter nogal gevaarlijk om op die markt te zijn, aangezien van
tijd tot tijd de Duitsers met overvalwagens kwamen, het terrein
afzette en vervolgens alle Joden die zich op die markt bevonden
in de overval wagens stopte en de rest weten wij dus
de meesten van hen zijn nooit meer terug
gekomen.(**)
Gedicht 'Gaaspstraat' Paul
Gellings
Ga
je mee terug naar dat marktje in het voorjaar
toen de dagen zonder dat we het wisten
één grote vooravond waren
al wisten we evenmin waarvan
maar loop met me mee naar de kramen
sneller dan het gazige licht boven het plein
kom aan in die zwartwitte morgen
en probeer voor wat het waard is
de ingehaalde tijd stop te zetten
misschien zie je er nog een bekend gezicht
naar je lachen, een hand naar je zwaaien
momenten niet als afscheid bedoeld
die dat toch steeds weer blijken te zijn
ga daarom mee terug naar dat marktje in het voorjaar
om dat ongedaan te maken, koop een appel
een peer, koester de onschuld, de broosheid
van sterren bedreigd met instorten
De amateurfilm
Van de Joodse
Markt aan de Gaaspstraat zijn geen foto's bekend, maar wel een
korte amateurfilm. Deze 8 mm film werd in 1984 door een
buurtbewoner bij de vuilnis aangetroffen en ter beschikking
gesteld aan de Stichting Kindermonument. Deze stichting stond
ons toe het unieke filmpje voor het eerst op internet te
presenteren.
U ziet hieronder
de originele versie van het filmpje. Daaronder heeft Jos
Wiersema een versie gemaakt die uit 25 z.g. "stills" bestaat. 25
beelden die u rustig op u in kunt laten werken.
de originele film Dit
filmpje ook integraal is opgenomen in de dvd box 'Herinneringen
aan Joods Nederland' die o.a. te koop is via
Waanders. Om een indruk van de box te krijgen zie ook
het filmpje onderaan deze pagina.
een fotocompilatie bestaande
uit 25 stills van de film
HEEFT U
HERINNERINGEN AAN DEZE MARKT OF HERKENT U PERSONEN UIT HET
FILMPJE?
Met hartelijke
dank aan de Stichting Kindermonument.
website:
www.kindermonument.nl en het
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie
website:
www.niod.nl
Lia en Miep gaan terug naar de
plaats waar ze als kind veel speelden. Bij de plek staat nu een
monument. Ze vertellen aan de 17-jarige Julia wat daar in de
oorlog is gebeurd.
FRAGMENTEN
VAN "HERINNERINGEN AAN JOODS NEDERLAND"
