Joodse winkels in de Beethovenstraat
Rob Snijders, maker van de mooie website Joods Amsterdam, publiceerde onlangs onderstaand artikel over de Joodse middenstand in de Beethovenstraat. Wij mochten het overnemen voor onze doelgroep. (red.) Heeft u opmerkingen en/of aanvullingen? Neem dan contact op met: Jos Wiersema Nadat Hitler de macht kreeg in 1933, en na de Kristallnacht in 1938, kwam een grote stroom Duits-Joodse vluchtelingen op gang die ook naar Nederland vluchtte. Degenen die werden toegelaten in Nederland, vooral in de beginperiode, vestigden zich ook in Amsterdam in de toen nieuwe stadswijken. Zo kwamen er veel Joden te wonen rond het Merwedeplein maar ook in de Beethovenstraat. In 1941 was 37% van de inwoners van de Beethovenstraat Joods, vaak van Duitse afkomst. De bijnaam van deze straat was in die tijd dan ook de Brede Jodenstraat; de tram naar de Beethovenstraat, lijn 24, had de bijnaam "Berlijn-Express". In de Beethovenstraat ontstond een Duitse enclave met Duitse winkels met Duits brood en worst, Duitse boekhandels en Duitse restaurants. De kinderen die naar Nederlandse scholen gingen integreerden, maar hun ouders, juist door die enclaves, vaak niet. Ze mengden zich niet met de Nederlandse Joden en werden door de Nederlandse Joden vaak arrogant gevonden. Men achtte zich veilig in Nederland. Weinigen wantrouwden het Nazi-regime zo sterk dat men voor de bezetting van Nederland al begon met het nemen van maatregelen, zoals bijvoorbeeld Otto Frank wel deed. Hij probeerde visa te krijgen voor de Verenigde Staten en Cuba en toen de toestemming om naar die landen te gaan uitbleef liet hij het achterhuis van zijn kantoor omvormen tot een onderduiklocatie. Hij was een uitzondering. Velen dachten dat de arm van Hitler niet over de Duitse grens zou reiken en waanden zich veilig in het Nederland dat in de 1e Wereldoorlog neutraal gebleven was. Zo werd voor velen het veilige Nederland een val. De Beethovenstraat heeft ook vele tragedies gekend en de straat ligt vol met sporen van de oorlog. De tramhalte voor de Albert Heijn is de tramhalte waar in de oorlog duizenden mensen met harde hand op de tram werden gezet op weg naar de concentratiekampen waar vaak de dood volgde. Op nummer 9 zat vroeger café de Paris, een ontmoetingsplaats voor de Duitse Joden. Het echtpaar Cohen sprong daar in 1942 van tweehoog uit het raam om aan een razzia te ontkomen. Op 24 mei 1943 werd op nummer 146-3 in de badkamer de Duits-Joodse onderduiker Walter Oettinger met een stuk hoogspanningskabel doodgeslagen na een ruzie. Zijn lijk werd in een kist in een sloot gedumpt. Tal van jaren zijn er nog processen gevoerd rond deze gebeurtenis. De dader werd opgespoord, in 1944 veroordeeld en na de oorlog, in 1946, gratie verleend. De processen gingen om de vraag of het hier een moord betrof om te voorkomen dat Oettinger het verzet zou verraden of om een roofmoord. Over deze zaak is het boek "De dood van een onderduiker" van Eric Slot verschenen. Op nummer 55 was lunchroom Delicia, een Joodse zaak die nog door de Duitsers werd gedoogd (Joods lokaal) en waar de broodjes werden gesmeerd voor de op transport gestelden. Digitale gedenksteen
EVEN ZIJDE Beethovenstraat 6 L de Leeuw, sigaren Het gezin van Louis Aäron de Leeuw (Amsterdam, 15 dec 1872 - Auschwitz, 15 dec 1942) en Marianne Frank (Amsterdam, 2 sep 1876 - Auschwitz, 15 dec 1942) woonde hier. Beethovenstraat 8 I S Kaiser, fijne vleeswaren Isidor Kaiser (Hüttenbach, 26 mei 1883 - Auschwitz, 15 oktober 1944) was een Duits-Joodse vluchteling die in Amsterdam een zaak in fijne vleeswaren begon. Hij was getrouwd met Bertha Goldenblum (Weiterstadt, 18 mei 1883 - Auschwitz, 15 oktober 1944). Het echtpaar had een kind dat de oorlog overleefde. Beethovenstraat 48-3 Grete Weil, fotostudio "Edith Schlesinger" Grete Weil vluchtte in 1935 vanuit Duitsland en vestigde zich in 1937 in de Beethovenstraat als fotografe waar ze de fotostudio van Edith Schlesinger kom overnemen. Grete was getrouwd met dramaturg Edgar Weil (Frankfurt am Main, 7 juli 1908, Mauthausen, 17 september 1941). Edgar zette in Nederland een farmaceutische fabriek op. Hij werd gearresteerd toen hij onderweg was naar zijn onderduikadres. Grete was een tijd lid van de Joodse Raad in Amsterdam, in de herfst van 1943 dook ze onder. Grete werd in Rottach-Egern geboren op 18 juli 1906. Ze overleefde de oorlog, ging in 1947 terug naar Duitsland omdat ze altijd heimwee naar Duitsland bleef houden en stierf in München op 14 mei 1999. In Duitsland maakte ze carriere als schrijfster, waarvan het in 1963 gepubliceerde Tramhalte Beethovenstraat over deze straat en de oorlog gaat. zie ook: http://de.wikipedia.org/wiki/Grete_Weil Beethovenstraat 58 N Hakker, groente Op Beethovenstraat 58 woonde Samuel Polak. Hij werd in Amsterdam geboren op 23 april 1907 en in Auschwitz vermoord op 30 september 1942, samen met zijn vrouw, Sientje Hakker. Sientje werd in Amsterdam geboren op 31 augustus 1906. Samuel en Sientje trouwden op 25 juni 1941. Sientje was de dochter van Nathan Hakker, de naamgever van de zaak. Hij was geboren op 4 december 1887 in Amsterdam en werd in Sobibor vermoord op 2 juli 1943. Hij trouwde op 6 juni 1906 met Esther Schelvis. Het echtpaar kreeg de volgende kinderen: Sientje, Eva (1907 - 1943), Hijman (1909 - 1945), Betje (1911 - 1943), Leentje (1913 - 1943), Grietje (1915 - ?), Reintje (1915 - 1942), Benjamin (1918 - 1942), Marianne (1920 - 1942), Salomon (1922 - 1942). Waarschijnlijk werd ook Grietje in de oorlog vermoord. Daarmee overleefde niemand van het gezin van Nathan Hakker de oorlog. Beethovenstraat 60 S Blitz, kruidenier Salomon Blitz had op dit adres een delicatessenzaak. Het was vóór de immigratiegolf van de Duitse Joden de enige Joodse zaak in deze straat die op sjabbath gesloten was. Salomon was een Amsterdammer en werd geboren op 8 januari 1897. Hij staat op een lijst van de Joodse Raad waarop de mensen die in aanmerking kwamen voor een Sperre staan. Salomon was gehuwd met Besie Löwenstein, die in Amsterdam geboren werd op 6 mei 1898. Ze hadden een dochter Rachel die op 23 september 1922 geboren werd in Amsterdam. Salomon, Betsie en Rachel werden vermoord in de oorlog. Salomon en Betsie in Sobibor op 2 juli 1943, Rachel in Auschwitz op 31 oktober 1944. Waarschijnlijk is Salomon nog tewerkgesteld geweest in werkkamp Kremboong bij Hoogeveen. Hij schrijft vanuit dit kamp over de mentaliteit van de plaatselijke bevolking die bij de ingang van dit kamp aanwezig is: "Hyena's zijn het die met hun levensmiddelen aan de poort komen. Zo is er een die twee broden voor dfl. 8,-- te koop aanbood". Beethovenstraat 82 Poppelsdorf-Druijf, fijne vleeswaren Het gezin van Juda Poppelsdorf woonde niet op de Beethovenstraat bij de zaak, maar op de Cliostraat 2. Juda Poppelsdorf (Amsterdam, 6 okt 1889 - Auschwitz, 26 mrt 1944) was getrouwd met Estherina Druijf (Meppel, 13 mei 1894 - Auschwitz, 31 okt 1944). Het echtpaar had twee kinderen, Sophie Regina (Amsterdam, 29 dec 1920 - Auschwitz, 31 juli 1944) en Gretha Frieda (1924), die de oorlog overleefde. Beethovenstraat 86 Spruijt en Van Rietschoten, corsetten Lingeriewinkel Spruijt (Spruyt) en Van Rietschoten had meer vestigingen in Nederland, zo ook op de Lijnbaan 6 te Rotterdam en voor de oorlog op Hoogstraat 268 te Rotterdam. Het bedrijf werd aan het einde van de 19e eeuw opgezet door Helena van Rietschoten (Den Haag, 30 maart 1828 - Den Haag, 23 juni 1912) en haar man Andries Nicolaas Spruijt (Rotterdam, 6 mei 1809 - Rotterdam, 3 juli 1884). Beethovenstraat 92 Julius del Canho, bijouterieën Julius Del Canho (Amsterdam, 25 feb 1884 - Auschwitz, 14 sep 1942) was de zoon van Jonas del Canho, die op nummer 43 een parfumerie had. Hij trouwde in 1913 met Wilhelmina Kropveld (Nijmegen, 18 juni 1887 - Auschwitz, 14 sep 1942). De winkel werd in datzelfde jaar opgericht en werd "Au bonheur des Dames" genoemd naar de roman van Emile Zola. Zola beschreef daarin de ontwikkeling van Galeries Lafayette in Parijs. Julius en Wilhelmina hadden drie dochters, en toen de oorlog uitbrak bleef één dochter achter en zij wachtte op de terugkomst van de familie. Niemand keerde terug, ze besloot de winkel alleen voort te zetten. In de jaren 70 kwam haar dochter in de zaak werken, en zij is de huidige eigenaresse. De eerste vestiging van "Au bonheur des Dames" was op Heiligeweg 13. Nu bestaat alleen de vestiging op de Beethovenstraat nog. Beethovenstraat 96 S Krammer, pelterijen Salomon Krammer werd op 10 oktober 1890 in Leeuwarden geboren. Hij trouwde in 1914 met Betje Druyf die in Groningen geboren werd op 21 april 1889. Ze begonnen een bontzaak op de Beethovenstraat en woonden boven de zaak, op 96-1. Salomon werd vermoord in Auschwitz op 30 september 1942. Betje op dezelfde plaats, op 12 augustus 1942. Beethovenstraat 106 Monco, lederwaren im- en export Monco was de het fabriekje van de familie Monatt op Beethovenstraat 106-2. De ouders waren Duits-Joodse vluchtelingen en overleefden de oorlog. Hun zoon Heinz (Frankfurt am Main, 9 april 1914) niet, hij werd in Mauthausen vermoord op 17 september 1941. Door deze dood aan het begin van de oorlog én de locatie kan worden aangenomen dat Heinz werd opgepakt bij een van de eerste razzia's in de stad, die tot de Februaristaking leidde. Beethovenstraat 106 Monco, lederwaren im- en export Monco was het fabriekje van de familie Monatt op Beethovenstraat 106-2. De ouders waren Duits-Joodse vluchtelingen en overleefden de oorlog. Hun zoon Heinz (Frankfurt am Main, 9 april 1914) niet, hij werd in Mauthausen vermoord op 17 september 1941. Door deze dood aan het begin van de oorlog én de locatie kan worden aangenomen dat Heinz werd opgepakt bij een van de eerste razzia's in de stad, die tot de Februaristaking leidde. Beethovenstraat 148 Gebr. Van Minden, handelsvertegenwoordigers Op Beethovenstraat 148-2 woonde Joë Minden. Hij werd geboren in Amsterdam op 19 oktober 1891 en was handelsagent. Hij was gehuwd en had een dochter, Nini Renee, die op 2 februari 1926 geboren werd. Joë werd in Sobibor vermoord op 9 april 1943. Nini Renee woonde bij haar tante in, werd opgepakt en vermoord in Sobibor op 9 juli 1943 ONEVEVEN ZIJDE Beethovenstraat 7 Marcel Frenkel, herenmode Vele decennia was op dit adres een herenmodezaak gevestigd. Nu weer, maar sinds 2009 is het The English Hatter. Tot die tijd was het Marcel Frenkel, dezelfde zaak die er voor en in de oorlog ook al zat. Beethovenstraat 9 Leonie Rabl-Fraenkel, Café de Paris Café de Paris en het terras was een geliefd trefpunt van Duitse en Nederlandse Joden. De uitbaatster was Leonie Fraenkel, Lonny genoemd die getrouwd was met Dr. Ludwig Rabl uit Carslbad (nu Karlovy Vary). Ludwig overleed voor de oorlog in 1926. Het echtpaar had twee kinderen. In juni 1942 werden bij anti-Joodse akties bij Café de Paris de ruiten ingegooid. Beethovenstraat 19-3 J. Reisner, groente en fruit Het gezin van David Julius Reisner waren Duits-Joodse vluchtelingen. Vader kwam uit Hannover (8 feb 1899 - Stutthof, 31 dec 1944) en hij trouwde met Jenny Grünberg (Osnabrück, 7 apr 1901 - Auschwitz, 6 sep 1944). Ze hadden drie kinderen, waarvan zoon Kurt (Essen, 16 feb 1924 - Birkenau, 30 sep 1942) ook vermoord werd in de oorlog. Herbert (Essen, 11 jul 1927), de andere zoon, overleefde de oorlog. Hij werd in Auschwitz door de Russen bevrijd in 1945. Hannelore was het jongste kind en zij werd geboren in Essen op 14 feb 1931. Reisner handelde inderdaad vanaf de bovenverdieping op driehoog. Beethovenstraat 37 H Bamberger, wild en gevogelte Beethovenstraat 43 Jonas del Canho, parfumerie Jonas werd geboren op 26 oktober 1857 in Amsterdam. Hij huwde met Salij de Vries (Rotterdam, 11 feb 1855 - Sobibor, 21 mei 1943) en ze kregen 4 kinderen. Julius (Amsterdam, 25 feb 1884 - Auschwitz, 14 sep 1942) was de oudste, Suse (Amsterdam, 28 okt 1885 - Sobibor, 9 feb 1943) de tweede, Martha (Amsterdam, 5 sep 1890 - Sobibor, 21 mei 1943) de derde en Joshua (Amsterdam, 22 dec 1895 - Sobibor, 12 feb 1943). Jonas overleed op 26 mei 1915, de zaak werd door de familie voortgezet tot in de oorlog. De familie was Joods maar voelde zich meer humanist en waren ook als zodanig ingeschreven. Beethovenstraat 47 S Hergershausen, slager (Hergo) De geschiedenis van Hergo staat hier. www.joodsamsterdam.nl/gebbedrijfhergo.htm Beethovenstraat 49 J Dresden, kapper (Maison Dresden) Jacob Dresden was geboren in Amsterdam in 1905. Hij werd in Auschwitz vermoord op 30 sep 1942. In 1934 trouwde hij met Rebecca Kroonenberg. Rebecca werd in 1909 geboren in Amsterdam en in Auschwitz vermoord op 12 aug 1942, samen met hun zoon Bart die geboren was op 4 mei 1936. Het gezin woonde bij de kapperszaak. Al in het begin van de oorlog werd de zaak aangemerkt als Joods lokaal, en daarmee mochten niet-Joden de zaak niet meer bezoeken. Beethovenstraat 53 Ch Coster, wijnhandel Salomon Coster was de eigenaar van de wijnhandel in de oorlog. Hij was geboren op 22 aug 1896 in Amsterdam en op 27 oktober 1925 getrouwd met Martha de Jong. Martha kwam ook uit Amsterdam en werd daar geboren op 19 aug 1899. Beiden werden vermoord in de oorlog, Salomon in Midden Europa op 31 juli 1944, Martha in Auschwitz op 6 maart 1944. Ze hadden twee kinderen, Rosa (27 juli 1926) en Rebecca (3 oktober 1929). Beethovenstraat 55 Leo Pollack, bakkerij Delicia Samen met zijn twee zonen Robert en Walter was Leopold Pollack eigenaar van lunchroom en banketbakkerij Delicia. De zaak werd in 1934 geopend en was de eerste zaak van een uit Duitsland gevluchte Jood. Het werd een populaire gelegenheid in Amsterdam-Zuid, zeker vanwege de Duitse lekkernijen als noten- en kaastaarten. De zaak was zo in trek bij de Duitse Joden dat Pollack een bordje ophing met de tekst "Bei Delicia spricht man auch Holländisch". Pollack kreeg na de razzia's van 1942 de opdracht om het eten te verzorgen voor de opgepakte Joden die in de Hollandse Schouwburg verbleven. Leo was een uit Duitsland gevluchte Jood en werd in Frankfurt am Main geboren op 2 nov 1875. Hij trouwde met Lina Lower. Zij werd in Frankfurt am Main geboren op 10 nov 1879. Leo en Lina werden in Auschwitz vermoord op 19 nov 1943. Robert werd geboren in Frankfurt am Main op 20 juli 1913. Hij was getrouwd en zijn echtgenote heeft de oorlog overleefd. Hij werd op 30 april 1945 vermoord in Extern kommando Brünlitz. Walter was de jongste zoon, ook geboren in Frankfurt am Main op 9 juni 1921. Hij werd op 31 maart 1944 in Auschwitz vermoord. Beethovenstraat 57 S Manheim, optiek Op nummer 57 was een brillenwinkel gevestigd van de familie Manheim. De familie woonde ook op dit adres. De vader was Simon Manheim, hij werd op 14 juli 1893 in Amsterdam geboren en overleefde de oorlog. Hij overleed op 20 oktober 1963 in Amsterdam. Zijn vrouw, Rachel Querido werd in Amsterdam geboren op 8 september 1896 en werd in Auschwitz vermoord op 1 februari 1943. Het echtpaar had een dochter, Catherine, en zij werd op 8 januari 1932 in Amsterdam geboren en op 12 augustus 1942 in Auschwitz vermoord. In 1946 hertrouwde Simon. Beethovenstraat 69 S Adelaar, boekhandel Van Baerle Samuel Adelaar kwam uit Amsterdam (23 sep 1884 - Sobibor, 7 mei 1943). Hij was getrouwd met Susanna Vijevano (Amsterdam, 21 juni 1895 - Sobibor, 7 mei 1943 en zij hadden een zoon Aron (Amsterdam, 10 feb 1925 - Auschwitz, 30 sep 1942). bronnen: www.joodsamsterdam.nl (met dank voor het artikel) www.geni.com www.joodsmonument.nl www.humanitarisme.nl advertenties Joodsch Weekblad www.genealogie.nl www.buurtwinkels.amsterdammuseum.nl http://kranten.kb.nl/ verbanningsoorden door Niek van der Oord foto's: de winkels van juli 2012 op de genoemde locaties De Koningin van Plan Zuid - Frank van Kolfschooten. |